The impact of the Belt and Road Initiative on the geopolitics of South Asia: the India case study

Abstract

Since the Belt and Road Initiative (BRI) was announced, a series of economic corridors have been
signed and put into operation by China and other countries in the South Asian region. This action
brings many benefits to the participating parties and especially to China. However, the BRI poses
a series of challenges in terms of changing geopolitics in South Asia. Not only the member countries of the strategy but also the powers involved in the region also face a series of geopolitical,
security, economic issues, etc. BRI projects undertaken in South Asia have enabled China to enhance its soft power and political influence, notably by challenging India's longstanding regional
dominance. While China has cultivated increasingly close ties with other South Asian nations, its
relationship with regional powerhouse India presents a stark contrast. India's firm stance against
China's initiatives has erected significant barriers to the Belt and Road Initiative's ambitions within
South Asia. Historical animosities and recent border disputes have further exacerbated the already
strained bilateral relations between the two nations. Therefore, the article focuses on analyzing
the geopolitical impact of the BRI on South Asia as well as India's position in the region, thereby
showing China's objectives to shape a new power order in the Indo-Pacific.

ĐẶT VẤN ĐỀ

Là một trong những siêu dự án đầu tiên được đưa ra khi Tập Cận Bình trở thành Chủ tịch nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, từ khi được công bố vào năm 2013, Sáng kiến Vành Đai Con Đường (Belt and Road Initiative - BRI) đã thu hút rất nhiều sự quan tâm của dư luận quốc tế không chỉ về phạm vi, mục đích mà còn là tác động đến kinh tế, chính trị của nó đối với toàn thế giới. Trong 11 năm hoạt động, BRI đã ký kết với hàng loạt các quốc gia từ Á-Âu đến châu Phi, nhưng có thể nói các quốc gia tập trung lớn ảnh hưởng của BRI lại nằm ở Nam Á, nơi giao nhau giữa vành đai lục địa gặp con đường hàng hải, kết nối ba vùng châu Âu, châu Phi và châu Á thông qua đất liền và Ấn Độ Dương. Từ năm 2013 đến năm 2023, trong khuôn khổ BRI, hàng loạt hành lang kinh tế được Trung Quốc và các nước trong Nam Á ký kết và phát triển, điển hình như CPEC (Hành lang kinh tế Trung Quốc-Pakistan), BCIM (Hành lang kinh tế Bangladesh-Trung Quốc-Ấn Độ-Myanmar), hay Con đường Tơ Lụa Trên Biển thế kỷ XXI (MSR). Theo đó một chuỗi dự án phát triển cơ sở hạ tầng, năng lượng, quân sự và kinh tế với số vốn đầu tư khổng lồ liên tục đổ vào các nước tại khu vực này. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích khổng lồ mà sáng kiến này mang lại cho các quốc gia trong khu vực, BRI còn đặt ra hàng loạt thách thức về việc thay đổi địa chính trị nghiêm trọng ở Nam Á. Nổi bật là Ấn Độ, không chỉ bị đe dọa về quyền lực, an ninh mà nước này còn tuyên bố rằng chính sự xuất hiện của Trung Quốc thông qua BRI đã thách thức đến bối cảnh, lợi ích địa chính trị vốn có của toàn Nam Á nói chung và Ấn Độ nói riêng.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Nhóm tác giả ử dụng phương pháp chính là hương pháp nghiên cứu định tính: thu thập, tổng hợp, phân tích, đánh giá các tài liệu, sách, tạp chí khoa học,... từ các nghiên cứu trước và kế thừa có chọn lọc những tài liệu này để nắm vững cơ sở lý luận về Sáng kiến Vành Đai Con Đường của Trung Quốc. Để từ đó, bài viết rút ra sự ảnh hưởng của sáng kiến đến địa chính trị tại Nam Á với trường hợp Ấn Độ.

Bên cạnh đó, nhóm tác giả có ử dụng các phương phá ổ trợ là:

- Phương pháp định lượng: thu thập và xử lý các số liệu thống kê từ các nguồn của Ấ Độ và các quốc gia tham gia cũng như liên quan đế BRI để phân tích quá trình và các dự án trong khuôn khổ BRI mà Trung Quốc thực hiện tại khu vực Nam Á.

- Phương pháp phân tích diễn ngôn: Phân tích, dẫn chứng quan điểm và nhận định của các chuyên gia, nhà phân tích về cách thức, quan điểm hoạt động của BRI, trích dẫn, phân tích, diễn giải về nội dung của các quốc gia thể hiện trong các văn bản chính thức hoặc phát ngôn của các nguyên thủ quốc gia trước các hoạt động của BRI ảnh hưởng đến địa chính trị tại Nam Á với trường hợp Ấn Độ - cường quốc tại khu vực.

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

Mục đích và ý nghĩa của BRI đối với khu vực Nam Á

Mục đích và ý nghĩa của BRI đối với khu vực Nam Á

Mục đích và ý nghĩa của BRI đối với khu vực Nam Á

Đánh giá tác động địa chính trị của BRI đối với Ấn Độ và khu vực Nam Á

Năm 2023-2024, Trung Quốc là đối tác thương mại lớn thứ tư của Ấn Độ về xuất khẩu, lượng hàng nhập khẩu của Ấn Độ từ Trung Quốc trị giá 102 tỷ USD trong tổng số 118 tỷ USD thương mại song phương, đồng thời Ấn Độ cũng là thành viên của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải - Shanghai Cooperation Organisation (SCO) 25 , 26 . Nhưng nước này lại là thành viên duy nhất trong SCO từ chối tham gia siêu dự án. Ngược lại với lợi ích mà Trung Quốc hứa hẹn thông qua BRI, Ấn Độ đã, đang và sẽ nhận được một loạt những thay đổi về an ninh kể cả truyền thống và phi truyền thống. Cụ thể là trên các phương diện sau:

Đầu tiên, tính toàn vẹn lãnh thổ của Ấn Độ đã bị suy yếu bởi BRI . Điểm bất đồng chính về các dự án phát triển kết nối và cơ sở hạ tầng của BRI giữa hai siêu cường châu Á là sự coi thường rõ ràng của Trung Quốc đối với chủ quyền lãnh thổ ở vùng lân cận biên giới của Ấn Độ với Trung Quốc. Bằng việc vẽ bản đồ hành lang kinh tế CPEC chạy qua Jammu và Kashmir, nơi Ấn Độ và Pakistan có tranh chấp gay gắt từ trước khi Ấn Độ và Pakistan giành được độc lập từ Anh vào tháng 8 năm 1957, Trung Quốc đã gián tiếp đe dọa tính chủ quyền lãnh thổ của cường quốc Nam Á 27 . Nhận thấy được rủi ro, Ấn Độ ngay lập tức phản đối BRI với nguyên do vi phạm chủ quyền quốc gia. Dù Trung Quốc không thực sự tham gia vào tranh chấp này nhưng với lợi thế từ những khoản đầu tư khổng lồ vào CPEC và quyền lực từ vị trí thành viên Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc thì nước này hoàn toàn có thể giúp Pakistan thay đổi cục diện tại Kashmir. Bên cạnh đó, một mối quan tâm khác của Ấn Độ chính là sự hợp tác giữa Pakistan và Trung Quốc có thể là cơ hội cho Trung Quốc gia tăng quân sự trong lãnh thổ tranh chấp, gây nên tình thế bất lợi cho quốc gia này.

Một đối tác chiến lược quan trọng khác của BRI là Bangladesh với Hành lang kinh tế Bangladesh-Trung Quốc (BCIM). Bangladesh nắm giữ tuyến đường ra biển ngắn hơn cho các bang vùng Đông Bắc Ấn Độ, đặc biệt đây còn là vị trí thay thế cho hành lang Siliguri – nơi vốn là lối ra vào duy nhất của khu vực kể trên. Hành lang này rộng chưa đến 40km nối lục địa Ấn Độ với các bang phía đông bắc của nước này 28 . Đây cũng là khu vực Trung Quốc và Ấn Độ hay xảy ra tranh chấp. Các nhà hoạch định chiến lược của Ấn Độ luôn lo sợ Trung Quốc nắm giữ quá nhiều quyền lực ở Nam Á đặc biệt là kiểm soát được cao nguyên Doklam. Một khi xung đột xảy ra, Trung Quốc có thể cô lập toàn bộ các bang Đông Bắc của Ấn Độ, bao gồm khu vực tranh chấp Arunachal Pradesh, bằng cách chắn ngang hành lang Siliguri ở cách đó không xa. Báo giới phương Tây phát hiện Trung Quốc đã bắt đầu xây dựng những khu dân cư, kho đạn dược ở 6 địa điểm dọc biên giới tranh cãi với Bhutan cách Doklam chưa tới 30km, điều này báo hiệu cho một tương lai không mấy xán lạn tại khu vực này 29 .

Thứ hai, Ấn Độ bị đe dọa về việc bị bao vây về an ninh và quốc phòng. Nguyên nhân đến từ Trung Quốc và Bangladesh ngày càng có những hợp tác sâu rộng vượt ngoài lĩnh vực kinh tế thông qua Hành lang BCIM. Ấ Độ và Bangladesh chia sẻ 3 mặt biên giới trê đất liề , và một mặt chạy dọc theo Vịnh Bengal, điều này minh chứng cho việc Bangladesh là quốc gia có đường ranh giới đất liền dài nhất với Ấn Độ với gần 4.100km 30 . Tầm quan trọng của Dhaka đối với mục tiêu chiến lược của New Delhi cũng tăng theo cấp số nhân trong bối cảnh môi trường địa chiến lược mới. Trong đó đặc biệt là Trung Quốc một lần nữa củng cố liên minh với các quốc gia ven biển ở khu vực này. Trung Quốc cam kết tài trợ cho Bangladesh 30 tỷ USD, làm giảm tầm quan trọng của 10 tỷ USD mà Ấn Độ đã đầu tư vào nước này 31 . Không chỉ hợp tác về kinh tế trong BCIM và nhận đầu tư tham gia BRI, mối quan hệ song phương của Trung Quốc và Bangladesh đã mở rộng về nhiều mặt hơn, nhất là về hợp tác quốc phòng, quân sự, trong đó bao gồm cả sản xuất vũ khí. Qua những hợp tác trên, Gurmeet Kanwal - một chuyên gia an ninh từ Ấn Độ, đã cho rằng Bắc Kinh đang cố gắng bao vây Ấn Độ bằng cách giúp đỡ Bangladesh, điều này làm tổn hại đến vị thế của New Delhi trong khu vực và làm suy yếu các mục tiêu chiến lược của nước này 32 .

Hơn nữa, Trung Quốc từ lâu đã có kế hoạch hỗ trợ Pakistan xây dựng công nghệ hạt nhân và tên lửa nhằm mục đích hạn chế và kìm kẹp sức ảnh hưởng của Ấn Độ tại khu vực Nam Á. Theo thống kê của Hiệp hội Hạt nhân Thế giới, Pakistan không tham gia Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân, cho nên không được hỗ trợ trong việc phát triển năng lượng hạt nhân dân sự, tuy nhiên Trung Quốc đã giúp đỡ xây dựng và hoạt động 6 lò phản ứng hạt nhân ở nước này cho đến nay 33 . Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng là nhà cung cấp chính của cơ sở tái xử lý plutonium (lò phản ứng Khushab - nơi Pakistan sản xuất plutonium để sản xuất vũ khí), cũng như lò phản ứng Chashma và lò phản ứng nghiên cứu PARR-2 tại Rawalpindi 34 . Trung Quốc muốn khắc sâu hơn nữa mâu thuẫn giữa Pakistan và Ấn Độ, để từ đó lợi dụng lỗ hổng để tước bỏ vai trò lãnh đạo của Ấn Độ trong khu vực. CPEC thực sự sẽ là cơ hội cho Pakistan củng cố nguồn lực quốc gia, phát triển kinh tế và quân sự, từ đó có thể thúc đẩy một cuộc chạy đua vũ trang trong khu vực và gây bất ổn cho an ninh Ấn Độ.

Cuối cùng nổi bật nhất chính là mối đe dọa từ sự hiện diện và can thiệp quân sự của Trung Quốc ở Sri Lanka. Ấn Độ lo ngại những can thiệp kinh tế ngày càng dày đặc có thể dẫn đến việc Trung Quốc hiện diện quân đội ở quốc đảo này, gây nguy hiểm cho an ninh vốn có của Ấn Độ. Trung Quốc đã giành được hợp đồng thuê cảng chiến lược Hambantota 99 năm khi khiến Sri Lanka gặp khó khăn trong việc trả khoản nợ 1,1 tỷ USD 35 . Lấy Hambantota làm cảng chính trong Chuỗi Ngọc Trai, Trung Quốc có ý định đảm bảo vị trí của mình ở Ấn Độ Dương để mở rộng lợi ích và kiểm soát một phần khá lớn của Ấn Độ Dương trải dài từ Australia ở phía đông, châu Phi ở phía Tây và đến tận phía Nam Nam Cực 36 . Quan trọng hơn hết khi nắm cảng này, Trung Quốc có thể giám sát và phân loại các tàu quân sự và dân sự đi lại giữa bờ biển phía đông và phía tây của Ấn Độ và đi vòng quanh Sri Lanka. Gần đây nhất là sự xuất hiện của Tàu nghiên cứu Yuan Wang 5 của Trung Quốc tại cảng Hambantota vào tháng 8 năm 2022 37 . Theo tờ Hindustan Times đưa tin, các tàu chiến Trung Quốc lấy lý do chống cướp biển để ngày càng hiện diện nhiều hơn ngoài khơi bờ biển Đông Phi và Vịnh Aden, đồng thời các tàu nghiên cứu như Yuan Wang 5 bị cáo buộc đang theo dõi hoạt động của vệ tinh và bắn thử tên lửa trong khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương 38 . Do vậy, New Delhi đã yêu cầu Sri Lanka cung cấp quy trình vận hành tiêu chuẩn minh bạch để tiếp nhiên liệu và cập cảng cho các tàu, đặc biệt là từ chối cho phép cập cảng và tiếp nhiên liệu tại các cảng Colombo hay Hambantota đối với tàu quân sự Trung Quốc.

KẾT LUẬN

Thông qua quá trình nghiên cứu, nhóm tác giả đã chỉ rõ được việc Trung Quốc tận dụng điểm yếu về chính trị nội bộ, nhu cầu và xu hướng phát triển của các quốc gia Nam Á, để từ đó giú thiết lập một loạt lợi ích về địa chính trị, kinh tế, an ninh, quân sự tại các nước hay sâu xa hơn là tại khu vực này. Bởi lẽ ự phát triển vượt bậc và lối tấn công hấp dẫn của Trung Quốc khi mang lại sự hứa hẹn sẽ giúp phần còn lại của thế giới cùng phát triển, nhưng cũng đồng thời mang đến những thách thức không hề nhỏ đến lợi ích và chủ quyền của các quốc gia khác để phục vụ lợi ích của chính mình. Qua các bài phân tích của giới học thuật Ấ Độ, có thể thấy tác động của BRI là một trong những công cụ hữu hiệu được Trung Quốc đẩy mạnh nhằm đối trọng trước sự mở rộng quyền lực và ảnh hưởng ngày càng gia tăng của Ấn Độ, Hoa Kỳ cũng như các nước đồng minh trong chiến lược xoay trục tại Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Với những gì được đưa ra và phân tích ở trên, việc Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng của mình để hiện thực hóa mục tiêu thay đổi địa chính trị tại khu vực Nam Á và kìm hãm sự thống trị của Ấn Độ tại đây là điều có thể dễ dàng nhận thấy được. Đây cũng chính là nguồ đề tài phong phú cầ được giới nghiên cứu, phân tích Quan hệ quốc tế ở Việt Nam quan tâm đế để có thể hiểu rõ và dự đoá được những sự kiện, từ đó đưa ra gợi ý chính sách cho Việt Nam.

LỜI CẢM ƠN

Nghiên cứu được tài trợ bởi Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQG-HCM trong khuôn khổ đề tài mã số TC2024-10.

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BRI: Sáng kiến Vành Đai Con Đường (Belt and Road Initiative)

CPEC: Hành lang kinh tế Trung Quốc-Pakistan

BCIM: Hành lang kinh tế Bangladesh-Trung Quốc-Ấn Độ-Myanmar

MSR: Con đường Tơ Lụa Trên Biển thế kỷ XXI

FDI: Vốn đầu tư nước ngoài

SCO: Tổ chức Hợp tác Thượng Hải - Shanghai Cooperation Organisation

SLOC: Các tuyến thông thương trên biển

SAARC: Hiệp hội Hợp tác khu vực Nam Á

PLA: Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc

PLAN: Hải quân Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc

XUNG ĐỘT LỢI ÍCH

Bản thảo này không có xung đột lợi ích.

ĐÓNG GÓP CỦA CÁC TÁC GIẢ

Bài báo đã cung cấp thêm về mặt cơ sở lý luận, đóng góp thêm tư liệu mới cho các ngành khoa học xã hội và nhân văn về việc làm rõ những tác động đa chiều của BRI đối với địa chính trị của Nam Á, với trọng tâm là trường hợp Ấn Độ. Đồng thời, bài báo cũng cung cấp cái nhìn sâu sắc về những thách thức và cơ hội mà Ấn Độ đang đối mặt trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị gia tăng giữa các cường quốc lớn.

Đóng góp của tác giả được cụ thể như sau:

Nguyễn Tăng Nghị: lên ý tưởng, đề cương nghiên cứu chính và duyệt sau cùng nội dung bài viết.

Nguyễn Anh Thư: nghiên cứu, thu thập và xử lý dữ liệu, triển khai, phác thảo nội dung nghiên cứu.

Võ Thùy Anh Tú: nghiên cứu, thu thập và xử lý dữ liệu, triển khai, phác thảo nội dung nghiên cứu.